Bài tham luận: Gìn giữ và xây dựng cơ sở vật chất

Trọng kính Đức Tổng Giám Mục Giuse, 

Kính thưa Cha Tổng đại diện AnTôn, Cha Bruno Giám đốc đại chủng viện, quý cha quản hạt, quý cha, quý tu sĩ và các tham dự viên.

Con là Phanxicô Assisi Lê Minh Hoàng, giáo dân đến từ giáo xứ Hàm Long. Con hiện là một kiến trúc sư có nhiều năm học tập và hành nghề trong và ngoài nước, đồng thời cũng là một giảng viên của Khoa Kiến trúc, trường Đại học Kiến trúc Hà Nội.

Con rất trân trọng và vinh dự được quý Cha mời tham dự Công Nghị ngày hôm nay. Trong bài tham luận của mình, con xin phép được chia sẻ một số nhận định và góc nhìn cá nhân về chủ đề “gìn giữ & xây dựng cơ sở vật chất” trong giáo hội Công giáo Việt Nam, dựa trên quá trình quan sát, nghiên cứu và thực hành kiến trúc.

1. Một số thực trạng về gìn giữ và xây dựng CSVC:

Theo quan sát cá nhân, các công việc xây dựng, cải tạo, nâng cấp, trùng tu, xây mới các cơ sở vật chất của giáo hội diễn ra rất tích cực và thường niên. Các hoạt động này cần khẳng định là có nhiều ưu điểm và phục vụ cho đời sống và nhu cầu sinh hoạt tôn giáo của cộng đồng. Tuy nhiên vẫn còn có một số vấn đề về chuyên môn như sau:

        –   Cần có thêm nhìn nhận và đánh giá đầy đủ các giá trị CSVC về mặt chuyên môn. Bên cạnh một số các CSVC hoặc công trình kiến trúc Công giáo, có quy mô được thừa nhận rộng rãi và đánh giá cao về giá trị trong và ngoài giáo hội. Có rất nhiều các CSVC khác, quy mô nhỏ lẻ, nằm rải rác ở nhiều giáo xứ hoặc giáo họ (nhà thờ Vĩnh Trị, Bói Kênh, hoặc một số nơi khác nhỏ hơn nữa về quy mô), nhưng có giá trị chuyên môn và lịch sử khá lớn, đứng trước nguy cơ bị xuống cấp, hoặc biến mất (vì nhiều nguyên nhân như chi phí bảo dưỡng, hoặc nhu cầu cần một không gian lớn hơn cho sinh hoạt tôn giáo cộng đồng).

        –   Phòng trào xây dựng đang tập trung về quy mô, kích cỡ và số lượng, theo đuổi các kỉ lục.

        –   Kiến trúc công trình công giáo (CTCG) gần như thiếu vắng tinh thần thời đại, chiều sâu ý nghĩa kiến trúc, đa phần nệ cổ, chắp vá, cóp nhặt các hình thức, ngay cả khi lựa chọn xây dựng theo lối cổ (gothique, roman) vẫn thiếu các nghiên cứu về chuyên môn thích hợp.

       –   Đầu tư cho các dự án khá lớn và tốn kém, khi tiến hành theo các cách thức nêu trên.

Không phải công trình có thâm niên nào cũng có giá trị và cần được lưu giữ, tuy nhiên ở một số trường hợp kiến trúc có giá trị đặc biệt, hoàn toàn có thể cân nhắc để đưa ra các giải pháp hài hòa.

Một kiến trúc thờ phụng tạo được ấn tượng và xúc cảm tốt không nhất thiết đến từ một kích thước vượt khổ, hay kỉ lục nào đó. Công trình đó có thể đạt được các giá trị đó từ sự hài hòa với cảnh quan hoặc các tỉ lệ, và ngôn ngữ kiến trúc trong sáng, gần gũi với người sử dụng.

2. Đề xuất giải pháp:

2.1 Thống kê, phân loại, đánh giá, và xếp hạng:

Để phục vụ nghiên cứu và gìn giữ các cơ sở và công trình có hiệu quả đồng thời phát huy được các giá trị vốn có như trên. Các công tác thống kê, phân loại, đánh giá và xếp hạng nên được ưu tiên hàng đầu. Cùng với đó, các tiêu chí phân loại và đánh giá cũng cần được xác lập. Ví dụ: các CSVC sau khi thống kê được phân thành nhiều nhóm khác nhau, từng nhóm đó sẽ có quy định trọng mức độ bảo tồn (nguyên bản, điều chỉnh vừa phải, điều chỉnh lớn, hạ giải + xây mới…) về gìn giữ bảo tồn có thể tham khảo kinh nghiệm địa phương, quốc tế, các hiến chương Athens, hiến chương Venice về bảo tồn di sản. Về việc xây dưng mới cũng có hệ thống phân loại và tiêu chí hướng dẫn như tương tự.

•  Kêu gọi sự chung tay của các nhà chuyên môn Công giáo:

• Năm 2019, Đức TGM Giuse đã thành lập Uỷ Ban xây dựng. Đây là một điểm son cho TGP.  Trong thời gian vừa qua, uỷ ban Xây dựng này hoạt động tương đối hiệu quả, đóng góp vai trò tư vấn, góp ý về chuyên môn, cho các CSVC giáo xứ, địa phương trong suốt quá trình lập dự án và triển khai thực tế. kết quả thực tế là các công trình được xây dựng mới có nhiều chuyển biến cả về lượng và chất. Kết hợp và làm việc với các chuyên gia trong và ngoài giáo hội cũng bắt đầu có nhiều thuận lợi và hiệu quả.

• Tuy nhiên, Uỷ ban này cần củng cố cho vững mạnh hơn nữa khi mời gọi thêm sự cộng tác của các nhà chuyên môn về các lãnh vực liên quan đến xây dựng để cố vấn về chuyên môn cho các vị chủ chăn, tổ chức giáo dân, trong các công tác gìn giữ, và xây dựng các CSVC.

• Xây dựng các bộ quy chuẩn, hướng dẫn, tiêu chuẩn phê duyệt và ứng xử với các vi phạm. Ví dụ: Ngay cả một công trình, hay một CSVC có giá trị, khi được sử dụng và phụng vụ qua các thời kỳ tiếp quản khác nhau của các linh mục, cũng bị thay đổi ít nhiều, đôi khi không đúng với ý đồ thiết kế ban đầu, hoặc vô tình phạm vào các tiêu chuẩn, quy chế cả về kiến trúc và ý nghĩa thờ phụng. Vừa gây lãng phí, vừa giảm giá trị vốn có của CSVC đó, do vậy rất cần một bộ quy tắc và hướng dẫn sử dụng thích hợp cho mỗi công trình được ghi nhận và đánh giá.

• Đại diện cho giáo hội, giáo phận, kết hợp làm việc với các tổ chức chuyên môn, chuyên gia khác trong xã hội.

•  Phát huy vai trò truyền thông trong giáo hội:

     –   Truyền thông trong giáo hội là một nhiệm vụ quan trọng với gìn giữ CSVC và xây dựng. 

• Giúp truyền đạt tinh thần chung, của giáo hội với các vấn đề nêu trên.
• Góp phần thay đổi nhận thức của cộng đồng trong các vấn đề gìn giữ, xây dựng chuyên ngành, từ công nghệ, hình thái, thẩm mỹ kiến trúc…
• Góp phần truyền tải các ý nguyện, ý kiến phản hồi từ cộng đống đến các Đấng, các Bậc hay hội đoàn chuyên môn.

Trên đây là một số quan sát và chia sẻ cá nhân của con về chủ đề của Công nghị ngày hôm nay. Chia sẻ này được đúc rút từ quá trình nghiên cứu và thực hành của bản thân trong môi trường Công giáo miền Bắc. Trong phạm vi thời gian của hoạt động con cũng cố gắng nêu lên các vấn đề chính và khái quát. Sẽ không tránh khỏi các nhận định chủ quan hoặc thiếu xót chưa đầy đủ chi tiết.

Con cảm ơn Đức Cha, quý Cha, quý tu sĩ nam nữ, quý cộng đồng đã dành thời gian lắng nghe. Con rất mong có thêm những góp ý và phản hồi để cùng nhau góp phần gìn giữ các giá trị và phát triển về chất và lượng các hoạt động xây dựng của giáo hội.

Con xin cảm ơn.